ქოლეცისტიტი ვითარდება ნაღვლის გამომტანი გზებით ნაღვლის ბუშტში მიკრობების შეღწევის შედეგად. არსებობს ნაღვლის ბუშტში ინფექციის შეჭრის სხვა გზაც: სისხლძარღვებისა და ლიმფური სადინარების მეშვეობით ორგანიზმში არსებული ინფექციური კერიდან, როგორიცაა კარიესული კბილები, ანთებითი ნუშურა ჯირკვლები, აპენდიქსის ანთება, ღრძილების ანთება, პაროდონტოზი. ქოლეცისტიტის მიზეზი შეიძლება გახდეს ქრონიკული ანთებითი ცვლილებები კუჭში, თორმეტგოჯა ნაწლავში, კუჭქვეშა ჯირკვალში, ღვიძლში. ქოლეცისტიტის განვითარებას ხელს უწყობს არასრულფასოვანი კვებით დასუსტებული ორგანიზმი, ასევე შიმშილი, ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენება, ემოციური გადაძაბვა. ხშირია ქოლეცისტიტი A, B და C ჰეპატიტის გადატანის შემდეგ. ქოლეცისტიტი შესაძლოა ნაღვლ-კენჭოვანი დაავადების გარეშეც განვითარდეს. ამის გან- ვითარების მიზეზები და ხელშემწყობი ფაქტორები შეიძლება იყოს მშობიარობის შემდგომი პერიოდი, ასევე: ნაღვლის ბუშტში პარაზიტების არსებობა; შაქრიანი დიაბეტი; სისხლძარღვთა ანთება - ვასკულიტი; მოუწესრიგებელი კუჭის მოქმედება; ადინამია - უმოძრაო ცხოვრება, ჯდომითი საქმიანობა; არასრულფასოვანი კვება, რაც მეტწილად ზედმეტად მსუყე საკვებს უკავშირდება. კენჭოვანი ქოლეცისტიტის ჩამოყალიბების მიზეზია ნაღვლის ბუშტის კენჭით დახშობა. ამ დროს საუკეთესო პირობები იქმნება ანთების განვითარებისათვის.
მწვავე ქოლეცისტიტი
მწვავე ქოლეცისტიტი ხშირად ე.წ. ღვიძლის ჭვალით იწყება, რაც მარჯვენა ფერდქვეშა არეში უეცრად განვითარებული ძლიერი ტკივილით ან ზეწოლის შეგრძნებით გამოიხატება. ტკივილი ხშირად ბეჭთაშუა არეში, მარჯვენა ბეჭს ან მხარს გადაეცემა, მოგვიანებით ხველისა და ღრმა ჩასუნთქვის დროს ძლიერდება, რაც პერიტონეუმის გაღიზიანების მაჩვენებელია. მწვავე ქოლეცისტიტისთვის დამახასიათებელია გულისრევის შეგრძნება, ღებინება, ტემპერატურის მომატება. სიყვითლე მხოლოდ იმ შემთხვევაში ვითარდება, თუ ანთებითი პროცესი სანაღვლე გზებსა და ახლომდებარე ლიმფურ ჯირკვლებზე ვრცელდება. შეტევა უმთავრესად ღამით ან ცხიმიანი საკვების მიღების შემდეგ (15 წთ–დან 2 სთ–მდე) იწყება და რამდენიმე საათს გრძელდება. ის თანდათანობით იხსნება, თუმცა კენჭის არსებობის შემთხვევაში ყრუ ტკივილი რამდენიმე ხნის განმავლობაში რჩება.
ქრონიკული ქოლეცისტიტი
უფრო ხშირად ნაღვლის ბუშტის კენჭით მუდმივი მექანიკური გაღიზიანების გამო ვითარდება. შემთხვევათა 25%-ში ნაღველი ინფიცირებულია. ქრონიკული ქოლეცისტიტისათვის დამახასიათებელია გამწვავებისა და რემისიის (სიმშვიდის) პერიოდული მონაცვლეობა, ხშირად წლების განმავლობაში უსიმპტომოდაც (ჩივილების გარეშე) მიმდინარეობს. დაავადება მწვავდება ცხიმიანი საკვების მიღების შემდეგ. ტკივილი სხვადასხვა ინტენსივობისაა. ხშირია უმადობა, გულისრევა, მუცლის შებერვა, ყაბზობა, ხანდახან ტემპერატურის მატება.
დიაგნოსტიკა
ქოლეცისტიტის დიაგნოზი კლინიკურ ნიშნებსა და ინსტრუმენტულ კვლევებს ემყარება. კლინიკური ნიშნებიდან საყურადღებოა: უეცრად განვითარებული ტკივილი ნაღვლის ბუშტის არეში, ტემპერატურისა და ლეიკოციტების (სისხლის თეთრი ბურთულების) მომატება. ნაღვლის ბუშტის საპროექციო არე ხელით გასინჯვისას მტკივნეულია. ინსტრუმენტული მეთოდებიდან ყველაზე მარტივი, მგრძნობიარე და იაფი მეთოდია ექოსკოპიური (ულტრაბგერითი) გამოკვლევა. ის ინფორმაციულია, როგორც კენჭების არსებობის, ისე უკენჭო ქრონიკული ქოლეცისტიტის დასადგენად.
გართულებები
უკენჭო ქოლეცისტიტს ახასიათებს შემდეგი გართულებები: შეგუბებული ნაღვლის ჩირქმბადი ბაქტერიებით ინფიცირება ემპიემის (ჩირქგროვის) ჩამოყალიბებას განაპირობებს. მას შემცივნება, მაღალი ტემპერატურა, ძლიერი ტკივილი ახასიათებს. ნაღვლის ბუშტის სადინარის ხანგრძლივად დახშობის შემთხვევაში შესაძლოა ბუშტმა ზომაში მოიმატოს, რასაც შედეგად მძიმე გართულებები მოჰყვება. ნაღვლის ბუშტის კედლის დანეკროზების შემთხვევაში მისი შიგთავსის მუცლის ღრუში გადასვლა მუცლის ფარის ანთების - პერიტონიტის განვითარებას განაპირობებს.
მკურნალობა
თვითმკურნალობა დაუშვებელია. მწვავე ქოლეცისტიტის დროს აუცილებელია სასწრაფო სამედიცინო დახმარება. დაავადების ქრონიკული მიმდინარეობისას ინიშნება მედიკამენტოზური მკურნალობა. ქრონიკული ქოლეცისტიტით დაავადებული პაციენტი მთელი სიცოცხლის განმავლობაში მოითხოვს საკვების კონტროლს, თუმცა რემისიის, ანუ სიმშვიდის პერიოდის დროს, დასაშვებია დიეტის მცირე დარღვევა.
დიეტა ქრონიკული ქოლეცისტიტის დროს
რეკომენდებულია: აუცილებელია ხშირი და მცირე ულუფებით კვება (5-6–ჯერ დღეში), რასაც მოსდევს ნაღვლის რეფლექტორული გამოყოფა. კვება სასურველია ერთსა და იმავე დროს; საკვები არ უნდა იყოს არც ძალიან ცხელი, არც ძალიან ცივი, არამედ გრილი; პირველი თავი კერძი შეიძლება იყოს ხორცის ან თევზის ბულიონი, თუმცა უპრიანია, უფრო ხშირად ბოსტნეულისა და რძის პროდუქტებისგან (მაწონი, ხაჭო) მომზადებული წვნიანების მიღება; უპირატესობა ენიჭება მოხარშულ, ჩათუშულ, ორთქლზე მომზადებულ კერძებს; ნაკლებად რეკომენდებულია ღორის ხორცი. სასარგებლოა უმეტესწილად ფრინველის, ხბოს ხორცის, ასევე უცხიმო თევზის, ხაჭოს, ყველის (დაახლოებით 200-250 გ ყოველდღიურად) მიღება; კვირაში ერთხელ (სალათებსა და ომლეტში) შესაძლებელია მოხარშული კვერცხის ცილა, კვერცხის გული კი - კვირაში 2-3 ჯერ; ცხიმის დღიური ნორმა არ უნდა აღემატებოდეს დღეში 45 გ–ს. ის ასე ნაწილდება: ზეითუნის ან სოიის ზეთი - 1 ს/კ; მზესუმზირის ან სიმინდის ზეთი - 1 ს/კ; კარაქი - 1–1,5 ს/კ; ცხიმი უნდა დაემატოს მზა კერძებს - სალათებს, პიურეს, ფაფას, წვნიანს; მარილი, საკონდიტრო ნაწარმი, ცომეული (მაგ., ქადა, ნაზუქი), ტკბილეული, ნაყინი რეკომენდებულია მცირე რაოდენობით, განსაკუთრებით ჭარბი წონის შემთხვევაში; ქოლეცისტიტის გამწვავების დროს მიღებული სითხის რაოდენობა დღეში 2 - 2,5 ლ-ს უნდა აღწევდეს; ნაყენებიდან რეკომენდებულია ასკილი და შინ დამზადებული წვენები. სასარგებლოა მინერალური წყალი, უპირატესობა ენიჭება „ბორჯომს“ (უნდა იყოს ოთახის ტემპერატურის, უგაზო, მიიღება ჭამიდან 30–40 წუთის შემდეგ); ნებადართულია სუსტი ჩაი და ყავა; კარგია სამკურნალო მცენარეების (გვირილა, ვალერიანი და ა.შ) ნაყენების მიღებაც.
არ არის რეკომენდებული: ცხარე საჭმელი, საწებლები, სანელებლები, მარილიანი კერძები, მარინადი, ნიორი, ხახვი, ბოლოკი, შემწვარი, შებოლილი, დაკონსერვებული საკვები; ძეხვეული, ტვინი, სოკო. იკრძალება ცხიმიანი ხორცი, არაჟანი, შემწვარი პროდუქტები, სანელებლიანი საკვები, მწარე, მჟავე, ცხარე კერძები, ალკოჰოლური სასმელი.
ქირურგიული მკურნალრბა
თუ მწვავე ან გამწვავებული ქოლეცისტიტი გართულდა ემპიემით (ნაღვლის ბუშტის დაჩირქება) ან პერფორაციით (ნაღვლის ბუშტის კედლის გახვრეტა), აუცილებელია სასწრაფო ქირურგიული ოპერაცია. ქირურგიული ჩარევა საჭიროა იმ შემთხვევაშიც, როდესაც მწვავე ქოლეცისტიტის დროს მედიკამენტოზური მკურნალობა 24-72 სთ–ის განმავლობაში შედეგს არ იძლევა. ქოლეცისტექტომია, ანუ ნაღვლის ბუშტის ამოკვეთა, ტრადიციულად ღია წესით ან ლაპარასკოპიული მეთოდით ხორციელდება. ეს უკანასკნელი შედარებით მცირე ნაწიბურს ტოვებს და ოპერაციის შემდგომი სარეაბილიტაციო პერიოდი ხანმოკლეა – 2 დღე, თუმცა ლაპარასკოპიული მეთოდის შემთხვევების 10%-ში ანთებისა და შეხორცებების განვითარების გამო აუცილებელი ხდება ოპერაციის ღია წესით დასრულება.
ნაღვლის ბუშტის ჰიპოტონია, ანუ ატონიური დისკინეზია
ნაღვლის ბუშტის ჰიპო -, ანუ ატონიური დისკინეზია ნაღვლის ბუშტისა და ნაღვლის გამომტანი გზების პათოლოგიებს შორის ერთ–ერთი გავრცელებული დაავადებაა. დაავადების დროს ფართოვდება ნაღვლის ბუშტის კუნთოვანი შრე, მცირდება კუნთის შეკუმშვის უნარი, შედეგად, გუბდება ნაღველი - ნაღვლის ბუშტი ნორმასთან შედარებით 2–3– ჯერ უფრო დიდია. ნორმალური ნაღვლის ბუშტი 40–60 მლ ნაღველს შეიცავს. გაწელილი ნაღვლის ბუშტის ნერვული დაბოლოებების გაღიზიანების შედეგად ვითარდება უსიამოვნო შეგრძნება, რაც გამოიხატება მღრღნელი ან გახანგრძლივებული ტკივილით, მარჯვენა ფერდქვეშა არეში თითქმის მუდმივი სიმძიმის შეგრძნებით. ნაღველი ჭამის დროს ჭარბი რაოდენობით ხვდება თორმეტგოჯა ნაწლავში, გადადის კუჭში და აღიზიანებს მის ლორწოვან გარსს. პირში ჩნდება სიმწარის შეგრძნება, ზოგჯერ ღებინებას მოჰყვება ნაღვლის შემცველი მასები.
ნაღვლის ბუშტის ჰიპერტონიული დისეინეზია
ნაღვლის ბუშტის ჰიპერტონიული დისკინეზია ნაღვლის ბუშტისა და ნაღვლის გამომტანი გზების ფუნქციონირების დარღვევაა. პათოლოგიის დროს მომატებულია ნაღვლის ბუშტის კედლის ტონუსი. დაავადებას იწვევს ემოციური გადატვირთვა, თამბაქოსა და ალკოჰოლის მოხმარება, არა - საკმარისი ფიზიკური დატვირთვა, აგრეთვე არასრულფასოვანი კვება, კერძოდ, კვების რეჟიმის დარღვევა - საკვების დღეში მხოლოდ ორჯერ მიღება - განაპირობებს ნაღვლის შეგუბებას. ნაღვლის ბუშტის ჰიპერტონიული დისკინეზიის დროს ნაღვლის ბუშტის საპროექციო არეში ვითარდება ძლიერი ტკივილი, რომელიც უეცრად და სწრაფად გადის და დაკავშირებულია ნაღვლის ბუშტის სპაზმთან. ნაღვლის ბუშტის დისკინეზიის დროს აუცილებელია კვების რეჟიმის დაცვა, მავნე ჩვევებზე უარის თქმა, ფიზიკური დატვირთვა. რეკომენდებულია საკვების დღეში 4–5–ჯერ ერთსა და იმავე დროს მიღება. რაციონი უნდა იყოს მრავალფეროვანი, შეიცავდეს ცხოველურ (ნაკლები რაოდენობით) და მცენარეულ ცხიმებს. არ არის რეკომენდებული მწარე სანელებლები, სპირტიანი სასმელები, რაც ლორწოვანი გარსის გაღიზიანებას იწვევს. დილით აუცილებელია ტანვარჯიში, მუცლის პრესის ვარჯიშები, სწრაფი ნაბიჯით სიარული დღეში 1 საათი მაინც. გაითვალისწინეთ, თუ აღინიშნება პირში სიმწარის, მარჯვენა ფერდქვეშა არეში კი სიმძიმის შეგრძნება, ექიმის კონსულტაცია აუცილებელია. ნაღვლის ბუშტის დისკინეზიის ჰიპო- და ჰიპერტონიული ფორმების დროს მკურნალობა განსხვავებულია. პათოლოგია, განსაკუთრებით ჰიპოტონიური ფორმა, საუკეთესო საფუძველია ნაღვლის ბუშტის უკენჭო ანთების განვითარებისთვის, რომელიც, თავის მხრივ, შესაძლოა ნაღვლ-კენჭოვან დაავადებაში გადაიზარდოს.
ნაღვლ–კენჭოვანი დაავადება
ნაღვლ—კენჭოვანი დაავადება (ქოლელითიაზი) ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული დაავადებაა. ქოლელითიაზით დაავადებულთა უმრავლესობას პათოლოგია კლინიკურად გამოვლენილი არ აქვს.
განვითარების მექანიზმი
კენჭები შეიძლება იყოს ერთეული და მრავლობითი. ნაღვლის კენჭები წარმოადგენს კრისტალურ სტრუქტურებს განასხვავებენ ქოლესტერინულ; პიგმენტურ და შერეულ კენჭებს. დაყოფა პირობითია, რადგან ერთკომპონენტიანი, ანუ ერთი შენების, კენჭები ძალზე იშვიათია. უმრავლეს შემთხვევაში ვითარდება ქოლესტერინული ან შერეული, უფრო იშვიათად, პიგმენტური კენჭები. პიგმენტური კენჭები, თავის მხრივ, შეიძლება ორ ჯგუფად დაიყოს: შავ პიგმენტურ კენჭებად და ყავისფერ კენჭებად. შავი პიგმენტური კენჭები ძირითადად ყალიბდება ღვიძლის ციროზის ან ქრონიკულად მიმდინარე ანემიის (სისხლნაკლებობის) დროს. ყავისფერი პიგმენტური კენჭები ყალიბდება ნაღვლის ბუშტში, ასევე სანაღვლე გზებში. მათი ძირითადი გამომწვევი მიზეზია ბაქტერიები. ნაღვლის ბუშტში კენჭის ჩამოყალიბების ძირითადი ფაქტორებია: 1) ნაღველში ქოლესტერინის ჭარბი რაოდენობით არსებობა; 2) ქოლესტერინის კრისტალებად ფორმირება; 3) ნაღვლის ბუშტის მოტორული, ანუ გამომყოფი, ფუნქციის დარღვევა, რაც გამოიხატება ნაღვლის ბუშტის გვიან დაცლასა და შეგუბების განვითარებაში. კენჭის წარმომქმნელი ნაღვლის ფორმირების პროცესი მოიცავს რამდენიმე მექანიზმს. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანია ქოლესტერინის გაძლიერებული გამომუშავება, რომელიც აღინიშნება სიმსუქნის, მაღალკალორიული საკვების, ზოგიერთი მედიკამენტის მიღების დროს. ნაღვლ-კენჭოვანი დაავადებით შეპყრობილ ადამიანთა უმრავლესობას აღენიშნება ნაღვლის მჟავების სინთეზისათვის საჭირო ღვიძლის სპეციფიკური ფერმენტის აქტიურობის დაქვეითება. ქოლესტერინის მაღალ შემცველობას ნაღველში ხელს უწყობს აგრეთვე ნაღვლის მჟავების წარმოქმნის სხვადასხვა დარღვევა. ქოლესტერინი წყალში ძნელად იხსნება, ხსნად მდგომარეობაში მის შესანარჩუნებლად აუცილებელია ნაღვლის მჟავების და ლიპიდების გარკვეული თანაფარდობა. როდესაც ქოლესტერინის კონცენტრაცია ნაღველში ჭარბია და გარკვეულ ზღვარს აღემატება, მისი ნაწილი გროვდება ე.წ. ლიპიდურ ბუშტუკებში. კენჭის წარმოქმნის მეორე მნიშვნელოვანი მექანიზმია ქოლესტერინის შემცველი ბუშტუკების წარმოქმნის დარღვევა. ისინი არასტაბილურია, ერთმანეთს უერთდებიან, წარმოქმნიან უფრო მოზრდილ ბუშტუკებს, რაც ხელს უწყობს ქოლესტერინის კრისტალების ჩამოყალიბებას. ნაღვლის კენჭის ფორმირების კიდევ ერთი მექანიზმია ე.წ. ნაღვლის სილის წარმოქმნა. ის ლორწოვანი კონსისტენციისაა. ნაღვლის სილა, ხშირად ნახევარმთვარისებრი ფორმის, მოთავსებულია ნაღვლის ბუშტის ფსკერზე და ჩანს ულტრაბგერითი გამოკვლევის დროს. კენჭების განვითარებას ხელს უწყობს კვებათა შორის დიდი ინტერვალიც. ჯანმრთელი ადამიანი დღის განმავლობაში 3-4-ჯერ უნდა ჭამდეს, ნაღვლის ბუშტის პათოლოგიის დროს კი აუცილებელია 5–6-ჯერ ჭამა – მცირე ულუფებით, დაძინებამდე 1–1,5 სთ-ით ადრე მსუბუქი ვახშამი (კარტოფილის პიურე, მაკარონი ან ცოტაოდენი თევზი). კენჭების წარმოქმნას უამრავი სხვა ფაქტორიც უწყობს ხელს: გეოგრაფიული ადგილმდებარეობა; ოჯახური, გენეტიკური მიდრეკილება; სიმსუქნე; წონაში სწრაფი და საგრძნობი დაკლება; მდედრობითი სქესი; საშუალოზე მეტი ხნის ასაკი; შიმშილობა; ორსულობა; ზოგიერთი ანტისპაზმური მოქმედების პრეპარატი; შაქრიანი დიაბეტი; მაღალკალორიული ცხიმიანი საკვების მიღება; სანაღვლე გზების ინფექცია, პარაზიტული ინვაზია.
კლინიკური სურათი
ნაღვლ–კენჭოვანი დაავადების დროს გამოხატული ჩივილები დაკავშირებულია კენჭის გადაადგილებასთან ნაღვლის ბუშტში ან ნაღვლის გამომტან სადინარებში, რაც, თავის მხრივ, განაპირობებს ანთებითი პროცესის განვითარებას ან სადინარის დახშობას. ტკივილი, როგორც წესი, დიეტის დარღვევის ფონზე - ცხიმიანი, მწარე, ცხარე საკვების მიღების შემდეგ ვითარდება. ის, შესაძლოა, ფიზიკური დატვირთვის, ფსიქოემოციური გადაძაბვის, ხანგრძლივი ტრანსპორტირების მიზეზით აღმოცენდეს. სადინარის დახშობის შედეგად ნაღვლის ბუშტში ან თვით სადინარში წნევა მატულობს, რაც ნაღვლის ბუშტის გაწელვას განაპირობებს. შედეგად ვითარდება ღვიძლის ჭვალი, რაც ძლიერი ტკივილის განვითარებით ან მარჯვენა ფერდქვეშა მიდამოში ზეწოლის შეგრძნებით გამოიხატება. ტკივილი გადაეცემა კუჭის საპროექციო არესა და ბეჭთაშუა არეს, მარჯვენა ბეჭსა და მხარს. ტკივილი მუდმივ ხასიათს ატარებს ან ტალღისებურია. შესაძლოა, თან ახლდეს გულისრევის შეგრძნება, ღებინება. ღვიძლის ჭვალი უმეტესად ღამით იწყება უეცრად, ჩვეულებრივ, ჭამიდან, განსაკუთრებით ცხიმიანი საკვების მიღებიდან, 15 წუთის შემდეგ ან 2 საათის განმავლობაში და შეიძლება გაგრძელდეს 1-დან 4 საათამდე, ზოგჯერ უფრო მეტხანს. ტკივილი შეიძლება გულის მხარესაც ლოკალიზდეს და სტენოკარდიული შეტევის სიმულაცია განაპირობოს. ამ დროს ხშირია ცვლილებები კარდიოგრამაზეც. შეტევა გაივლის თანდათანობით, იშვიათად - სწრაფად. შეტევის შემდეგ ყრუ ტკივილი შესაძლოა მარჯვენა ფერდქვეშა არეში 24 საათის განმავლობაში დარჩეს. ღვიძლის ჭვლის დროს სისხლში ზომიერად მატულობს ბილირუბინის დონე, სისხლში ბილირუბინის მაღალი კონცენტრაცია (ჩვეულებრივ, ის არ უნდა აღემატებოდეს 15 მგ%–ს) ნაღვლის საერთო სადინარის დახშობაზე მიუთითებს. სხეულის ტემპერატურის მატება მიუთითებს ანთებითი პროცესის განვითარებაზე: ქოლეცისტიტი - ნაღვლის ბუშტის ანთება, პანკრეატიტი - კუჭქვეშა ჯირკვლის ანთება, ქო- ლანგიტი - ნაღვლის გამომტანი სადინარების ანთება. ხანდაზმულ ასაკში მწვავე ქოლეცისტიტისთვის დამახასიათებელი ჩივილები სუსტად ვლინდება. ასეთ დროს დიაგნოზის დასმა ძნელია და ვითარდება სხვადასხვა გართულება. არსებობს ჩუმი, ანუ უსიმპტომო, კენჭები, როდესაც ადამიანს აღენიშნება ნაღვლ-კენჭოვანი დაავადება, მაგრამ მან არც კი იცის მისი არსებობის შესახებ ან არასოდეს ჰქონია არანაირი ჩივილი. ხშირ შემთხვევაში ასეთ დროს რეკომენდებული არ არის პროფილაქტიკის მიზნით ქირურგიული ჩარევა.
გართულებები
გართულებებიდან ყველაზე ხშირია: სანაღვლე გზების დახშობა, სიყვითლე, მწვავედ განვითარებული ქოლეცისტიტი, ქოლანგიტი, პანკრეატიტი. ნაღვლის საერთო სადინარის ხანგრძლივი დახშობის დროს შეიძლება განვითარდეს სიყვითლე. თუ ამ დროს ანთებითი პროცესიც დაერთო, ვითარდება ტემპერატურული რეაქცია (ზოგჯერ 400C). მას წინ უძღვის შემცივნება. გაითვალისწინეთ, ნაღვლ–კენჭოვანი დაავადების დროს, შემთხვევათა 3%-ში, ნაღვლის ბუშტის სიმსივნური გადაგვარების რისკიც არსებობს.
დიაგნოსტიკა
ნაღვლ–კენჭოვანი დაავადების დიაგნოზი ემყარება გამოხატულ ჩივილებს, ფიზიკური და ინსტრუმენტული კვლევის მონაცემებს. რენტგენოლოგიური გამოკვლევა საშუალებას იძლევა გამოვლინდეს მხოლოდ გარკვეული შენებისა და რაოდენობის კენჭი. ყველაზე ინფორმაციულია ულტრაბგერითი გამოკვლევა. ამ მეთოდით შესაძლებელია 2 მმ-მდე ზომის კენჭების გამოვლენა, აგრეთვე შესაძლებელია ნაღვლის ბუშტში არსებული სილის გარჩევაც. ულტრაბგერითი კვლევით შესაძლებელია განისაზღვროს ნაღვლის ბუშტის კედლის სისქე, ზომა, ფორმა, ასევე, ნაღვლის საერთო სადინარის ფორმის ცვლილება. მართალია, კომპიუტერული ტომოგრაფია ძალიან ინფორმაციული გამოკვლევაა, მაგრამ ულტრაბგერითი კვლევის უპირატესობების (სიმარტივის, ფართოდ გავრცელებისა და სიიაფის) გამო იშვიათად გამოიყენება.
მკურნალობა
უსიმპტომო, ანუ ჩუმი, ნაღვლ-კენჭოვანი დაავადების კლინიკური გამოვლენა ძალზე იშვიათია. ნაღვლის ბუშტში შემთხვევით გამოვლენილი კენჭი სპეციალურ მკურნალობას არ საჭიროებს. ღვიძლის ჭვალის შემთხვევაში საჭიროა სიმპტომური მკურნალობა. შეტევა ჩვეულებრივ 1-2 წლის ინტერვალით მეორდება. მედიკამენტოზურ მკურნალობას მიმართავენ იმ დროს, როდესაც ქირურგიული მკურნალობა სხვადასხვა პრობლემასთან არის დაკავშირებული. გამოიყენება ნაღვლის დამშლელი პრეპარატები, კერძოდ, ნაღვლის მჟავები. გაითვალისწინეთ, მედიკამენტოზური მკურნალობა ეფექტს არ იძლევა, თუ: კენჭი პიგმენტურია; კენჭის ზომა 2 სმ–ს აღემატება; რენტგენოლოგიურად ვლინდება მრავლობითი კალციფიცირებული კენჭები. დენოდეზოქსიქოლის მჟავა კენჭის სრულ ან ნაწილობრივ დაშლას იწვევს შემთხვევათა 50-60%-ში. თუ კენჭის ზომა 5 მმ-ზე ნაკლებია, მაშინ დაშლის სიხშირე 70–80%–ს აღწევს. მკურნალობის შეწყვეტის შემდეგ კენჭის განმეორებითი ჩამოყალიბება აღინიშნება შემთხვევათა თითქმის ნახევარში, ამიტომ მკურნალობის ეფექტის შესანარჩუნებლად, კენჭის დაშლის შემდეგ, ხანგრძლივად ინიშნება აღნიშნული პრეპარატის ე.წ. შემანარჩუნებელი დოზა. ურსოდეზოქსიქოლის მჟავა უფრო ეფექტური პრეპარატია. მისი მოქმედება დენოდეზოქსიქოლის მჟავას მსგავსია. ეს პრეპარატი უფრო დაბალი დოზებით ინიშნება. კენჭი 6-12 თვეში იშლება. პრეპარატის მიღება ნაჩვენებია მცირე ზომის ქოლესტერინული, არაკალციფიცირებული კენჭების დროს. მკურნალობა შეიძლება სხვა დროსაც ჩატარდეს. კენჭის კონტაქტური დაშლის მეთოდის გამოყენებით კენჭის დამშლელი ნივთიერება შეჰყავთ ნაღვლის ბუშტში. ძირითადად გამოიყენება მეთილ 4-ბუთილის ეთერი, რომელიც კენჭს 1–3 დღის განმავლობაში შლის. მიმართავენ აგრეთვე ექსტრაკორპორულ ლითოტრიპსიას შოკური ტალღით: მკურნალობა ტარდება ექოსკოპიური კონტროლით. თუმცაღა, შესაძლოა, მეთოდმა გამოიწვიოს მარჯვენა ფილტვის ან მარჯვენა თირკმლის დაზიანება. გაითვალისწინეთ, შეტევის დროს არ შეიძლება ნაღვლის ბუშტის არეში, ანუ მარჯვენა ფერდქვეშ, თბილი სათბურის დადება. აკრძალულია ყველანაირი საკვების მიღება, რომ არ შეიკუმშოს ნაღვლის ბუშტი და არ დაიძრას კენჭები. ზოგჯერ ასეთი სრული შიმშილობა 3–4 დღესაც უნდა გაგრძელდეს. წყლის მიღება არ იზღუდება.
ქირურგიული მკურნალობა
ამჟამად ძირითადად მიმართავენ ნაკლებტრავმულ ე.წ. უსისხლო ოპერაციას - ლაპარასკოპიულ ქოლეცისტექტომიას. ამ მეთოდით მკურნალობის შემდგომ, როგორც წესი, პაციენტები კლინიკიდან 1–2 დღეში ეწერებიან. ნაწიბური უმნიშვნელო ზომისაა. ლაპარასკოპიული ქოლეცისტექტომიის დროს შემთხვევათა 10%–ში საჭირო ხდება ღია ოპერაციის ჩატარება მაშინ, როდესაც გამოხატულია ანთებითი პროცესები და შესაბამისად შეხორცებები. ქოლეცისტექტომიის, ანუ ნაღვლის ბუშტის ამოკვეთის, შემდგომი გართულებები: ქოლეცისტექტომია ეფექტურია შემთხვევათა 75–90%–ში. ის მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს ადამიანის მდგომარეობას, თუმცა ნაღვლის ბუშტის ამოკვეთის შემდეგ ადრეულ პერიოდში ავადმყოფს შეიძლება განუვითარდეს: ფილტვების პათოლოგია (ჩაფუშვა, ანთება, ჩირქგროვა და სხვა), გარეგანი ან შინაგანი სისხლდენა, აგრეთვე ფისტულები. შესაძლოა განვითარდეს სიყვითლეც. ოპერაციის შემდგომი გართულებების მიზეზი შესაძლოა გახდეს ასევე თანმხლები პათოლოგიები: პეპტიკური წყლული, რეფლუქს ეზოფაგიტი, პანკრეატიტი და სხვა. ზოგიერთ შემთხვევაში კი სანაღვლე გზების პათოლოგიები, როგორებიცაა: სანაღვლე გზებში არსებული შეხორცებები, სადინარებში არსებული კენჭები და სხვა.
პროფილაქტიკა
მოძრავი და ფიზიკურად აქტიური ცხოვრება, რაციონალური კვება ნაღვლ - კენჭოვანი დაავადების საუკეთესო პროფილაქტიკაა. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება მცენარეული ბოჭკოებით მდიდარ რაციონს. საზღვარგარეთ ამ მიზნით იყენებენ ქატოს.
ქოლედოქოლითიუზი
კენჭების არსებობას სანაღვლე გზებში ქოლედოქოლითიაზი ეწოდება. ნაღვლ-კენჭოვანი დაავადების დროს შემთხვევათა 10-15%–ში კენჭები ნაღვლის ბუშტიდან ნაღვლის საერთო სადინარში გადაინაცვლებს. პათოლოგიის განვითარების რისკი იზრდება ასაკთან ერთად. ხანში შესულ ადამიანთა თითქმის მეოთხედს ქოლეცისტექტომიის შემდეგ ნაღვლის საერთო სადინარში კენჭი გამოუვლინდება. ნაღვლის საერთო სადინარში არსებული კენჭები უმრავლეს შემთხვევაში ქოლესტერინული ან შერეული ბუნებისაა და წარმოშობილია ნაღვლის ბუშტში. ნაღვლის საერთო სადინარში კენჭის არსებობა წლების განმავლობაში შეიძლება კლინიკურად არც გამოვლინდეს, შემდეგ კი მან შეიძლება სპონტანურად თორმეტგოჯა ნაწლავში გადაინაცვლოს, გამოიწვიოს ჭვალი ან სხვა გართულებები.
გართულებები
ქოლანგიტი - სანაღვლე გზების ანთებაა. ის შეიძლება იყოს მწვავე და ქრონიკული. ანთების შედეგად ვითარდება სანათურის ნაწილობრივი ან სრული დახშობა. ადამიანთა უმრავლესობას ნაღველი ინფიცირებული აქვს. დამახასიათებელი ნიშნებია: ნაღვლის ბუშტის ჭვალი, სიყვითლე, მაღალი ტემპერატურა შემცივნებით. არაჩირქოვანი პათოლოგია კარგად ექვემდებარება ანტიბიოტიკოთერაპიას. ძალზე მძიმე პათოლოგიაა ჩირქოვანი ქოლანგიტი, რომელიც სასწრაფო ქირურგიულ ჩარევას საჭიროებს. მექანიკური სიყვითლე - ნაღვლის საერთო სადინარის დახშობა თანდათანობით, კვირებისა და თვეების განმავლობაში მიმდინარეობს, რაც საბოლოოდ ვლინდება სიყვითლით. ამას შესაძლოა თან ახლდეს ქოლანგიტი ან ღვიძლის ჭვალი. ნაღვლის საერთო სადინარის დახშობა ღვიძლში ნაღვლის მიმოქცევის შეფერხებას განაპირობებს, რაც იწვევს სისხლში ბილირუბინის გადასვლას. კანის უჯრედებში ნაღვლის მჟავების არსებობის გამო ღიზიანდება ნერვული რეცეპტორები, რის შედეგადაც ვითარდება ქავილი. კლინიკურად ვლინდება შარდის გამუქება და განავლის გაუფერულება. სისხლში ზოგიერთი სხვა ცვლილებაც გამოვლინდება. პანკრეატიტი - სანაღვლე გზების პათოლოგია ხშირად პანკრეატიტის განვითარების მიზეზი ხდება. მწვავე ქოლეცისტიტის პანკრეატიტით გართულებაზე ეჭვი უნდა მიიტანონ, როდესაც ტკივილი იძენს სარტყლისებურ ხასიათს, ლოკალიზდება შუა ხაზის მარცხნივ ან ზურგში, და კიდევ, თუ განვითარდა განმეორებითი ღებინება. მეორეული ბილიარული ციროზი - ქოლანგიტის კიდევ ერთი გართულებაა.
დიაგნოსტიკა და მკურნალობა
დიაგნოზი დგინდება ქოლანგიოგრაფიის საშუალებით. სანაღვლე გზებზე ოპერაციის დროს რეკომენდებულია ქოლანგიოგრაფიული გამოკვლევის ჩატარება. უმეტეს შემთხვევაში, ქოლანგიტის მკურნალობა ოპერაციულია.
